Położone malowniczo na lewym brzegu Warty miasto zachowało na przestrzeni wieków specyficzny klimat, charakterystyczny dla niewielkich wielkopolskich miasteczek.
Obrzycko - grodzisko obronne z XI wieku (PM.)
Z okresu wczesnego średniowiecza pochodzi usytuowane u ujścia Samy do Warty grodzisko, będące niemym świadkiem dawnego znaczenia Obrzycka. Tutaj bowiem mieściła się w XIII w. siedziba kasztelanii, wzmiankowanej w dokumentach w latach 1238-1290.
Nad niską zabudową miasteczka górują trzy wieże: kościoła parafialnego pod wezwaniem św. Apostołów Piotra i Pawła, nieczynnego obecnie kościoła poewangelickiego oraz ratusza. Najstarszym zabytkiem miasta jest barokowy kościół p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła wzniesiony w latach 1714 - 1756 według proj. Pompeo Ferrariego. Zbudowany na planie krzyża greckiego został w 1906 r. rozbudowany w kierunku zachodnim o nawę, według proj. Rogera Sławskiego. Nad kwadratową częścią centralną znajduje się czterodzielna kopuła kryta namiotowym dachem z latarnią. Od strony wschodniej absyda z ośmioboczną wieżą nakrytą ostrosłupowym dachem, który swój obecny kształt zawdzięcza przebudowie dokonanej w 1844 r. Rokokowe wyposażenie wnętrza pochodzi z 1780 roku, lecz wykonane zostało prawdopodobnie według wcześniejszych projektów Pompeo Ferrariego. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Boskiej Niepokalanej w srebrnej sukience.
Obrzycko - kościół parafialny p.w. św. Piotra i Pawła (Ł.M.)
Na szczególną uwagę w obrzyckim kościele parafialnym zasługują: pochodzący z hiszpańskiego klasztoru w Guadelupie obraz "Ostatnia Wieczerza" Eugenio Caxesa z 1609 r. zdobiący ścianę prawego ramienia transeptu oraz usytuowany w lewym ramieniu nagrobek arcybiskupa gnieźnieńskiego Ignacego Raczyńskiego.
Klęcząca postać zmarłego naturalnej wielkości, odlana z brązu w 1854 r. według modelu wykonanego w 1841 r. przez Ludwika Wilhelma Wichmana, umieszczona jest na cokole z szarego marmuru z herbem i pamiątkową inskrypcją.
Znajdujący się na środku obecnego rynku ratusz wzniesiony został w połowie XVII w. w stylu barokowym. W XIX w. zamieniony na spichrz, do pierwotnego stanu przywrócony został na początku lat 60-tych obecnego stulecia. Obecnie jest siedzibą władz gminnych i miejskich. Murowany z czerwonej cegły, nieotynkowany, trzykondygnacyjny na planie kwadratu posiada od strony zachodniej ryzalitowo wysuniętą czworoboczną, pięciokondygnacyjną wieżą zwieńczoną drewnianą wieżyczką z czterospadowym blaszanym daszkiem.
W elewacji południowej ratusza na wysokości pierwszego piętra umieszczone jest renesansowe marmurowe obramienie okna z 1527 r., przywiezione w 1843 r. przez Atanazego Raczyńskiego z klasztoru Batalha w Portugalii. Zdarzenie to dokumentuje znajdująca się powyżej marmurowa tablica z tekstem w języku niemieckim. Aktywny udział mieszkańców Obrzycka w Powstaniu Wielkopolskim upamiętnia metalowa tablica na wysokości parteru. Umieszczono ją tutaj 12 I 1969 r. w pięćdziesiątą rocznicą wymarszu oddziału ochotników do walki na froncie północnym. Na wieży ratusza, pomiędzy drugą i trzecią kondygnacją, możemy natomiast obejrzeć tablicę z piaskowca z herbem Nałęcz Raczyńskich podtrzymywanym przez dwa lwy i wstęgą z napisem "Vitam Impendere Vero". Upamiętnia ona fakt założenia w 1825 r. ordynacji obrzyckiej. Zabudowa współczesnego czworobocznego rynku pochodzi w większości z XIX w. Rozplanowanie przestrzenne centrum dzisiejszego miasta ukształtowało się samorzutnie w oparciu o skrzyżowanie dróg i miejscowe warunki terenowe. Ważną rolę odgrywała tutaj przeprawa przez Wartę i przystań rybacka. Pierwotny rynek spełniający rolę placu targowego miał kształt wydłużonego trójkąta i dopiero w czasach późniejszych został przedzielony zabudową na dwie części.
Na płd.- wsch. od średniowiecznego centrum miasta wytyczono w późniejszym czasie nowy czworoboczny plac, którego centralną część zajmuje zbudowany w 1911 r. neobarokowy kościół poewangelicki z wysoką wieżą krytą blaszanym hełmem. Pierwotny kościół ewangelicki o konstrukcji szachulcowej, który znajdował się w północnej pierzei rynku, naprzeciwko ratusza, rozebrano w 1912 r.
Obrzycko - kościół poewangelicki (P.M.)
GAJ MAŁY - największa wieś gminy Obrzycko. Położona jest ok. 6 km na płd. od Obrzycka przy drodze do Szamotuł i liczy ok. 780 mieszkańców.
Po raz pierwszy wzmiankowana została w 1284 r. jako własność Tomisiawa z Szamotuł. W rękach Szamotulskich pozostawała do pocz. XVI w. Później kilkakrotnie zmieniała właścicieli, aby w końcu XVIII w. przejął w ręce Raczyńskich, którzy posiadali ją aż do 1945 r. Od 1845 r. faktyczna siedziba ordynacji obrzyckiej.
W Gaju Małym urodził się ksiądz Walerian Tyburcjusz Breański /1805-1866 / - powstaniec listopadowy i działacz emigracyjny.
We wsi zobaczyć możemy zespół pałacowy z XIX w. otoczony parkiem krajobrazowym o pow. ok. 5,5 ha, z zachowanym układem ścieżek i polaną. Najstarszą budowlą zespołu pałacowego jest parterowy dworek, nakryty dachem mansardowym, wziesiony w 1803 r. dla gen. Filipa Raczyńskiego. Znajdujący się nieopodal pałac w stylu eklektycznym zbudowano w 1845 r. dla syna Filipa-Atanazego. Piętrowy, wysoko podpiwniczony budynek fasadą z tarasem wejściowym zwrócony jest w kierunku południowym. Neorokokowe obramienia okien pochodzą z lat 1862-65. W 1861 r. dworek i palac połączono poprzez dobudowanie trzykondygnacyjnej wieży oraz muru z bramą wjazdową. W latach 1862-65 do pałacu dobudowano skrzydło mieszczące do 1945 r. galerię portretów rodzinnych, łącząc ją z budynkiem za pomocą cylindrycznej wieżyczki. W elewacji zachodniej galerii umieszczono w niszach trzy rzeźby przedstawiające Dionizosa, Korę i Heraklesa.
Rzeźbę Apolla możemy natomiast zobaczyć na ścianie wieży łączącej budynek dworu z bramą wjazdową. W elewacji pin. galerii umieszczono kartusz z herbem Nałęcz Raczyńskich podtrzymywanym przez dwa lwy.
Kartusze lub tablice z herbem możemy również zobaczyć nad zach. wejściem do pałacu, na murze z bramą wjazdową i na ścianie wieży.
JARYSZEWO - niewielka wieś położona ok. 7 km na wsch. od Obrzycka, licząca obecnie ok. 160 mieszkałców. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1408 r. Na zachód od Jaryszewa, w głąbi tzw. lasów kobylnickich, w latach 1939-43 żandarmeria, gestapo i SS dokonały masowych zbrodni na zwożonej tutaj samochodami z całej Wielkopolski ludności polskiej. łącznie w okolicach Jaryszewa rozstrzelano ponad 2 tyś. osób. W miejscu kaźni w 1960 r. na pomnikowych głazach umieszczono dwie tablice pamiątkowe z brązu według proj. E.R.Haupta.
KOBYLNIKI - wieś położona ok. 4 km na -Lv płd. od Obrzycka, na wsch. od drogi do Szamotuł. Nazwa miejscowości świadczy o służebnym pierwotnie charakterze osady w stosunku do kasztelańskiego grodu w Obrzycku. Dowodzi bowiem, iż zamieszkiwali ją hodowcy koni dla książęcej załogi.
Po raz pierwszy wież wzmiankowana została w 1218 r. W XIV w. należała do Kobylnickich, w XVIII w. do Kąsinowskich i Obarzankowskich, a od XIX w. do 1939 r. pozostawała w rękach Twardowskich.
Pozostałością po Twardowskich jest zespół pałacowo-parkowy z 2 poł. XIX w. Wchodzący w jego skład pałac zbudowano w latach 1886-87 według projektu Zygmunta Gorgolewskiego - znanego architekta -autora pruskich pałaców królewskich w Berlinie, czy też gmachu opery we Lwowie. Murowany, dwukondygnacyjny pałac wzniesiono w stylu neorenesansowym. Jego skomplikowana bryła zestawiona jest z szeregu asymetrycznych bloków i najeżona wysokimi kominami, wieżyczkami i sterczynami. Fasadą pałac zwrócony jest w kierunku zachodnim. Na ścianie wieżyczki od strony płn.-zach. umieszczona została tablica fundacyjna z herbem Ogończyk Twardowskich i napisem "W pracy szczęście, budowano R.P. 1887".
Wokół pałacu na pow. 5,8 ha rozciąga się park krajobrazowy założony w XIX w., a przekształcony w 1925 r. W części płd. dwa niewielkie stawy. Zachowane alejki grabowe. W ciekawym drzewostanie znajduje się m.in. 6 pomnikowych dębów o obwodach pni dochodzących do 5 m. Do parku przylega zespół zabudowań folwarcznych z końca XIX w. i początku XX w. - ciekawy przykład architektury gospodarczej. W skład zespołu wchodzą m.in. stajnia, spichlerz, obora, stodoła i dom zarządcy.
Przy drodze do Brączewa w otoczeniu 6 cisów znajduje się niewielka kapliczka zbudowana w końcu XIX w. prawdopodobnie także według proj. Z. Gorgolewskiego. Fasadą neogotyckiej budowli zdobi niewielka sygnaturka. Całośćotacza ażurowe ogrodzenie z cegły, pochodzące z tego samego okresu.
Ok. 1,8 km na płd.-wsch. od wsi na lewym brzegu Samy położony jest niewielki cmentarzyk na planie koła, na którym znajdują się groby rodziny Twardowskich.
Kobylniki - neorenesansowy pałac z XIX wieku (Ł.M.)
Kobylniki - kapliczka z XIX wieku (Ł.M.)
OBRZYCKO ZAMEK - zespół pałacowy wchodzący w skład sołectwa Zielona-góra. Centralne miejsce zajmuje pałac zbudowany w latach 1906-1910 dla Zygmunta Raczyńskiego poprzez powiększenie wcześniejszego niewielkiego dworu Atanazego Raczyńskiego. Piętrowa budowla w stylu eklektycznym stoi na wysokiej nadwarciańskiej skarpie i zwrócona jest fasadą w kierunku północnym. Nad wejściem do pałacu umieszczony jest kartusz z herbem Nałęcz Raczyńskich. Od strony wschodniej znajduje się czterokondygnacyjna wieża zwieńczona blaszanym hełmem. Przed wejściem do wieży umieszczono dwa rzeźbione gryfy.
Po obu stronach dziedzińca znajdują się oficyny z początku XX wieku. Partery wykonane z cegły, natomiast piętra z muru pruskiego. Na środku dziedzińca znajduje się czworoboczny ścięty graniastosłup z rzeźbą kobiety od strony płd. Na płn.-zach. od pałacu warto zobaczyć niewielki budynek dawnej bażantarni o bardzo ciekawej architekturze. Parter murowany, natomiast drewniane piętro zwieńczone jest wysokim gołębnikiem nakrytym blaszanym hełmem.
Zespół pałacowy otacza położony na skraju doliny Warty park o charakterze krajobrazowym przechodzącym w leśny o powierzchni 19 ha. Wśród bogatego drzewostanu zachowało się kilka ciekawych okazów drzew będących pomnikami przyrody. Są to modrzewie, dąb i lipa. Obecnie w zespole pałacowym mieści się Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy Uniwersytetu im. A.Mickiewicza w Poznaniu.
PIOTROWO - wieś położona ok. 3 km na płn.-zach. od Obrzycka wśród lasów Puszczy Noteckiej, przy drogach do Wronek i Czarnkowa. Liczy ok. 450 mieszkańców.
Piotrowo - kościół filialny
Po raz pierwszy miejscowość wzmiankowana została w r. 1280.
Na początku XVII w. ówcześni właściciele Czarnkowscy sprowadzili tutaj kolonistów niemieckich. Wyludnioną w okresie wojen szwedzkich miejscowość ponownie zasiedlają koloniści na pocz. XVIII w. Od połowy XVIII w. miejscowość znalazła się w rękach Raczyńskich.
We wsi zachował się kościół poewangelicki z 1839 r. Od 1945 r. znajduje się w rękach parafii katolickiej w Obrzycku jako kościół filialny p.w. Serca Jezusowego. Jest to budowla jednonawowa o konstrukcji szachulcowej. Od płd-wsch. znajduje się czworo-boczna wieża z baniastym hełmem, a od płd.-zach. zakrystia. Dach dwuspadowy z naczółkiem, kryty dachówkę.
SŁOPANOWO - wieś położona ok. 2,5 km na płd. od Obrzycka, przy drodze do Szamotuł, licząca ok. 400 mieszkańców.
Najstarsza miejscowość gminy wzmiankowana po raz pierwszy w 1218 r. jako własność cystersów z Łekna. Później w rękach szlacheckich, m.in. w XVII w. Kąsinowskich, a od XIX w. do 1939 r. Tumów.
Pozostałością po dawnych właścicielach miejscowości jest park podworski z XIX w.
Na szczególną uwagą w Słopanowie zasługuje jednak niewielki, drewniany kościół parafialny p.w. św. Mikołaja - jedyny tego rodzaju zabytek na terenie Ziemi Szamotulskiej. Wzniesiono go w latach 1695-1699 z fundacji ówczesnego właściciela wsi - sędziego wałeckiego Jana Kąsinowskiego. Zbudowany na rzucie kwadratu z czśćciowo wtopioną w korpus od strony zachodniej wieżę, nakrytą baniastym hełmem. Zarówno nawa, jak i wieża, pokryta jest gontem.
Wewnątrz kościoła zachowała się oryginalna późnorenesansowa i barokowa polichromia z okresu jego budowy, odnowiona na początku lat dziewięćdziesiątych. Na ścianach i stropie kościoła przedstawiono m.in. sceny z życia patrona kościośa św. Mikołaja oraz Matki Boskiej, św. Wawrzyńca i św. Stanisława. Uwagę zwiedzających przyciąga jednak malowidło satyryczne umieszczone na stropie chóru przedstawiające diabła trzymającego za kołnierz nieuczciwą karczmarkę. Obok na wołowej skórze umieszczone są jej liczne grzechy. Wewnątrz kościoła warto równie zwrócić uwagę na belkę tęczową z krucyfiksem i figurami św. Jana z XVII w. oraz późno-gotycką M.B.Bolesnej z XVI w.
ZIELONAGÓRA - wieś położona jest ok. l km na płn. od Obrzycka, na prawym brzegu Warty, przy drogach do Czarnkowa i Obornik.
Obecnie liczy ok. 650 mieszkańców. Miejscowość stanowi faktycznie przedmieście Obrzycka.
Po raz pierwszy wzmiankowana została w 1757 r. Do 1945 r. stanowiła własność Raczyńskich.
W Zielonejgórze urodzili się: ks. bp. Stanisław Adamski /1875-1967 / - działacz społeczny, ksiądz Walerian Adamski /1885-1965 / - socjolog i prof. Jan Adamski /1887-1966 / - lekarz bakteriolog. W skład sołectwa wchodzi m.m. zespół pałacowy Obrzycko - Zamek.
